Ιστορία της Λέσβου

Νησί του βορειοανατολικού Αιγαίου μπροστά στην είσοδο του Αδραμυττηνού κόλπου, κοντά στη μικρασιατική ακτή. Είναι το τρίτο σε έκταση νησί της Ελλάδας μετά την Κρήτη και την Εύβοια, έχει επιφάνεια 1630 τετρ. χλμ. και μήκος ακτών 370 χλμ. Διοικητικά η Λέσβος αποτελεί νομό, μαζί με την Λήμνο και τον Άγιο Ευστράτιο. Πρωτεύουσα του νησιού και του νομού είναι η Μυτιλήνη.
Το ανάγλυφο της Λέσβου καθορίζεται από πολλούς χαμηλούς λόφους και βουνά με υψηλότερα: ένα στο βόρειο τμήμα (Λεπέτυμνος, 968 μ.) και ένα στο νότιο (Όλυμπος, 967 μ.) και από μεγάλη πεδινή έκταση. Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του νησιού είναι το απολιθωμένο δάσος του Σιγρίου, δηλαδή απολιθωμένοι κορμοί δένδρων της Τριτογενούς περιόδου.
Το νησί έχει και αρκετές ιαματικές θερμοπηγές, κυριότερες από τις οποίες είναι τις Θερμής, του κόλπου της Γέρας, του Πολιχνίτου, του Λισβορίου και της Εφταλούς Οι γνωστές από την αρχαιότητα ονομασίες του νησιού ήταν: Πελασγία, Ίσσα, Αιθιοπία και Αίγειρα (μελαμψή), Μυτωνίς, Ιμερτή (ποθητή), Λασία (πυκνόδεντρη) και Μακαρία. Η μυθολογία και οι παραδόσεις σχετικά με τον αποικισμό και τους πρώτους οικιστές της Λέσβου, αποτελούν μια ένδειξη για την συγγένεια των Λεσβίων με τους Θεσσαλούς και γενικότερα τους Αιολείς. Αν και η προϊστορική εποχή στην Λέσβο δεν έχει ερευνηθεί επαρκώς, είναι γνωστές δώδεκα προϊστορικές θέσεις, παραλιακές οι περισσότερες, και μόνο τέσσερις μεσογειακές. Φαίνεται ότι η περισσότερο πυκνοκατοικημένη περιοχή ήταν του κόλπου της Καλλονής και η μεγαλύτερη ακμή και διάρκεια των οικισμών, συμπίπτει με την πρώιμη εποχή του Χαλκού. Από τις πόλεις του νομού πέντε ήταν οι σημαντικότερες: η Μυτιλήνη, η Μήθυμνα, η Άντισσα, η Πύρρα και η Ερεσός. Μια έκτη πόλη, η Αρίσβη, καταστράφηκε τον 5ο π.Χ. αι. από τους Μηθυμναίους.
Η Μυτιλήνη, αφού ξεπεράσει στα τέλη του 7ου π.Χ. αι. τις εσωτερικές διενέξεις και ταραχές, στις οποίες έλαβε μέρος και ο ποιητής Αλκαίος, χάρη στον σοφό Πιττακό αποκτά δημοκρατικό πολίτευμα και πολιτική σταθερότητα, η οποία της επιτρέπει να αναπτυχθεί σε ισχυρή ναυτική δύναμη και να κυριαρχήσει στις άλλες πόλεις του νησιού. Οι Πέρσες θα την καταλάβουν το 357 π.Χ. και τελικά θα την απελευθερώσει το 332 π.Χ. ο Μέγας Αλέξανδρος.
Κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους εξαφανίζονται από το προσκήνιο οι δύο από τις πέντε μεγάλες πόλεις, η Άντισσα και η Πύρρα, και εμφανίζεται και πάλι σαν πολυανθρωπότερη η Μυτιλήνη. Οι επιφανέστεροι Ρωμαίοι (Πομπήιος, Αγρίππας, Γερμανικός) την επισκέπτονται και της δίνουν προνόμια και αγαθά.
Γύρω στο 52 μ.Χ. το νησί δέχεται τον Χριστιανισμό από τον απόστολο Παύλο. Στους παλαιοχριστιανικούς και πρωτοβυζαντινούς χρόνους η Λέσβος, απολαμβάνοντας τα προνόμια και την προστασία των αυτοκρατόρων, ζει ειρηνικά και ακμάζει μέχρι τον 8ο αι., οπότε και αρχίζουν οι καταστροφικές βαρβαρικές επιδρομές.
Σε όλη την περίοδο της βυζαντινής αυτοκρατορίας, το νησί χρησιμοποιήθηκε ως τόπος φιλοξενίας επισήμων εξορίστων όπως η αυτοκράτειρα Ειρήνη, ο πατριάρχης Ιγνάτιος Ραγκαβέ, ο Κωνσταντίνος Μονομάχος, ο Λέων Κουροπαλάτης κ.ά. Το 1355 ο αυτοκράτορας Ιωάννης Ε΄ Παλαιολόγος παραχώρησε το νησί στον Γενουάτη Φραγκίσκο Γατελούζο, η οικογένεια του οποίου θα κυβερνήσει το νησί για 107 χρόνια, αναδεικνύοντας την ηγεμονία της σε μια από τις σπουδαιότερες της Ανατολής. Μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης, το 1462 ο Μωάμεθ ο Β΄ με ισχυρή ναυτική δύναμη πολιορκεί την Μυτιλήνη, η οποία μετά από 16 μέρες αντίστασης, παραδίδεται. Η Λέσβος θα μείνει υπό τουρκική κατοχή μέχρι το 1912. Σε όλη τη διάρκεια της Επανάστασης το νησί, λόγω της θέσης του, ήταν τόπος συγκέντρωσης τουρκικών στρατευμάτων, ορμητήριο και καταφύγιο του τουρκικού στόλου. Στην θαλάσσια περιοχή της Λέσβου, διεξήχθησαν πολλές ναυτικές επιχειρήσεις, όπως στην Ερεσό το 1821 και το 1824 και στο στενό Λέσβου και Μ. Ασίας το 1826. Τελικά απελευθερώθηκε από τον ελληνικό στόλο στις 8 Νοεμβρίου του 1912 η πόλη της Μυτιλήνης και ένα μήνα αργότερα όλο το νησί. [Πηγές: «Ιστορία της Λέσβου», έκδοση του Συνδέσμου Φιλολόγων Λέσβου (Ζ΄ έκδοση), Μυτιλήνη 2006]